Լեզվի ու մշակույթի հետ կրոնը հայի ինքնության այն կարևոր հիմնասյունն է, որը հստակ ընդգծում է «մենք»-ի ու «նրանք»-ի, «յուրային»-ի ու «օտար»-ի, «հայ»-ի ու «ոչհայ»-ի սահմանները։ 

Խնդիրը բնավ այն չէ, որ հայերը փորձում են իրենց առանձնացնել աշխարհից։ Ընդհակառակը, ավելի շատ փորձում են տեղավորվել աշխարհի քաղաքացի լինելու գաղափարի մեջ, սակայն այդ քարտեզում ցանկանում են ունենալ իրենց հստակ տեղը՝ ազգերի բազմազանության մեջ հանդես գալով որպես առանձին, յուրօրինակ մի միավոր։

Դարերի ընթացքում, հատկապես 19-20-րդ դարերում ցեղասպանությունների պատճառով գրեթե բոլոր երկրներում ձևավորվել են հայկական համայնքներ, որոնք բավական լավ են ինտեգրվել և նպաստել այդ պետությունների զարգացմանը։ Իրենց տեսակը պահելու համար համախմբվել են Եկեղեցում, որտեղ բացել են դպրոցներ, ստեղծել ազգային կառույցներ, որպեսզի չտարրալուծվեն, չուծանան։

21-րդ դարում աշխարհում սփռված հայերը կրոնական տեսանկյունից այնքան էլ միատարր չեն։ Կան կաթոլիկ, օրթոդքոս և բողոքական տարբեր ուղղությունների հարող հայեր։ Կան նաև մահմեդական հայեր, որոնք հիմնականում ապրում են Թուրքիայում՝ հաճախ թաքցնելով իրենց էթնիկ պատկանելությունը։ Բայց հայերի հիմնական կրոնական ուղղությունը Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին է։

Պաշտոնապես հայերը քրիստոնեությունն ընդունել են 301 թվականին։ Իրականում այդ տարեթիվը միայն պետականացման մասին է, քանի որ նրանք Քրիստոսին ընդունել են Նրա երկրային կյանքի օրոք, այն էլ՝ պետական մակարդակով։ Պատմահայր Մովսես Խորենացին գրում է, որ հայոց Աբգար արքան հրավիրել է Քրիստոսին միասին թագավորելու։ Նա չի եկել, այլ ուղարկել է Թադեոս ու Բարդուղիմեոս առաքյալներին։ Թեև երկուսն էլ նահատակվել են, բայց Հայաստանում քրիստոնեությունը շատ հաստատուն կերպով է տարածվել։

Կաթոլիկ եկեղեցու սրբերի շարքում կան Արարատյան սրբեր՝ հռոմեական շուրջ 10 հազար զինվորներ, որոնք 3-րդ դարում քրիստոնեություն ընդունելու համար հռոմեական մեկ այլ զորախմբի կողմից սպանվել են Արարատյան թագավորությունում։ Այդքան զինվոր քրիստոնյա դարձնելու համար Հայաստանում առնվազն քրիստոնեական լուրջ համայնք պետք է լիներ։ Կայուն ու մեծ համայք ունենալու մասին է նաև այն փաստը, որ 3-րդ դարի վերջերին Հայաստանում արդեն գործում էր երկու եպիսկոպոսություն։ Սա նշանակում է, որ քրիստոնյաներն այնքան շատ էին, որ մեկ եպիսկոպոսությունը բավարար չէր կրոնական կյանքը կազմակերպելու համար։

«Քրիստոնեությունը հագուստը չի, այլ մեր մաշկի գույնն է։ Այս հավատից մեզ ոչ ոք չի կարող խախտել, ո՛չ հրեշտակները և ո՛չ մարդիկ, ո՛չ սուրը և ո՛չ հուրը, ո՛չ ջուրը և ո՛չ էլ որևէ այլ դառը հարված»: 5-րդ դարում պատմիչ Եղիշեն այսպես է բնութագրում հայերին, ովքեր համախմբվեցին պարսկական հսկա կայսրության դեմ՝ Ավարայրի ճակատամարտը դարձնելով հանուն հավատքի մղված, թերևս, առաջին պատերազմը մարդկության պատմության մեջ։

Ստացվում է, որ քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելուց ընդամենը 150 տարի հետո հայերի համար հավատքը ինքնության այն աքսիոմատիկ արժեքներն էր, որի համար արժեր ապրել ու մեռնել։ Ի՞նչն էր պատճառը, որ պատմության տեսակետից կարճ ժամանակամիջոցում քրիստոնեությունը դարձավ սիրելի հայերի համար։ Այն գաղափարները, որոնք ներկայացնում էին քրիստոնյաները, շատ հարազատ էին հայերի համար։ Բացի այդ՝ քրիստոնեությունը նաև ասում էր, որ Աստծուց պետք չէ վախենալ, ինչպես հեթանոսներն էին վախեցնում, քանի որ Աստված սեր է։ Այդ ամենը հոգեհարազատ էր հայերին։

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միաբան, Քրիստոնեական դաստիարակության կենտրոնի տնօրեն հոգեշնորհ Տեր Զաքարիա ծայրագույն վարդապետ Բաղումյանը Արարատյան Հայրապետական թեմի «Ինքնություն» հաղորդման ընթացում այսպես է նկարագում Հայ Եկեղեցու ու ինքնության հարաբերությունը։

-Եկեղեցու առաքելությունը մարդկանց դեպի փրկություն առաջնորդելն է։ Բայց մեր Եկեղեցին, լինելով ազգային Եկեղեցի, ունի նաև մեկ այլ գործառույթ․ ազգապահպանություն։ Ի վերջո, Հայոց Եկեղեցին մեր ինքնության պահապանն է։ Ինչո՞ւ են այսօր բազմաթիվ հարվածներ հասցնում Եկեղեցուն։ Որովհետեւ հասկանում են՝ եթե կարողանան տկարացնել Հայոց Եկեղեցին, կկարողանան հաղթանակներ տանել այլ ոլորտներում։

Շուրջ 2000 տարի հայերն ապրել են քրիստոնեության մեջ, ստեղծել են մշակութային հսկայական գանձարան, դիմակայել են բազմաթիվ արհավիրքների, անհույս իրավիճակներում ոտքի են կանգնել՝ համախմբվելով Եկեղեցում։

ԽՍՀՄ-ի ժամանակ, երբ Եկեղեցին չէր կարող զբաղվել իր կարևոր՝ կրթական, գիտական, դատական և այլ ֆունկցիաներով, Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը փորձում էր անմասն չմնալ հայ ժողովրդի կյանքից։ Հայտնի փաստ է, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նա տանկային դիվիզա տրամադրեց ԽՍՀՄ-ին։ Այս հանգամանքը նպաստեց, որ պատերազմից հետո Ստալինը առանձնահատուկ վերաբերմունք ունենա Հայ Եկեղեցու նկատմամբ։ Անգամ թույլատրվեց վերաբացել Երևանի առաջնորդանիստ Սուրբ Սարգիս, Զորավոր Սուրբ Աստվածածին և Սուրբ Հովհաննես եկեղեցիները: Իսկ 1975 թ․ Վազգեն Ա Կաթողիկոսի ջանքերով հնարավոր եղավ վերանորոգման անվան տակ վերակառուցել առաջնորդանիստ Սուրբ Սարգիս եկեղեցին։

(շարունակելի)

Նոյեմի ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆ

Աղբյուրը՝ Շողակն Արարատյան