Պատմահայր Մովսես Խորենացու վկայությամբ դեռևս I դարում Եդեսիայի հայոց Աբգար արքան լսում է Հիսուս Քրիստոսի՝ Հրեաստանում կատարած հրաշագործությունների մասին: Եվ քանի որ ինքն էլ հիվանդ է լինում, սուրհանդակների միջոցով նամակ է ուղարկում Նրան՝ բժշկության խնդրանքով: Արքայի սուրհանդակ Անանը Եդեսիա է վերադառնում պատասխան նամակով ու Տիրոջ կենդանագիր պատկերով: Պատմահոր մեկ այլ վկայության համաձայն Բարդուղիմեոս առաքյալը Հայաստան է բերում Հովհաննես ավետարանչի ձեռքով պատկերված Աստվածածնի պատկերը, որը գտնվել է Վասպուրական նահանգի Անձևացյաց գավառի Հոգեաց վանքում:

Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցում գործածվող պատկերների նշանակությունն իր արմատներն ունի դեռևս Հին Կտակարանում: Պատկերների կիրառությանը վերաբերող Հին Ուխտից քաղված  օրինակները (Ելից 26: 31, 36: 35, 84, Գ Թագավորաց 6: 23-35, Եզեկիել 40: 2-4, 41: 18-20) մեջբերվում են իբրև հզոր, հեղինակավոր և հավաստի փաստարկներ: Հին Կտակարանում է, որ ներկայացվում է Մովսես մարգարեի հորդորով և «հրամանաւն Աստուծոյ» ստեղծված խորանի պատկերները, որոնք են «քերովբէս ոսկիս, ճախարակեալս, թևաւորս, մարդակերպս ի վերայ քաւութեանն»:

Սուրբ Գիրքը Սողոմոն Իմաստունի տաճարի ներքին հարդարանքի մասին խոսելիս հատուկ նշում է մոնումենտալ խոշոր արձանների առկայության մասին. «Եւ արար ի ներքս ի դաբիրն երկուս քրոովբէս ի փայտից նոճից ի տասն կանգնոյ մեծութիւն միոյն՝ կռով, եւ ի հինգ կանգնոյ թեւ մի նորամ եւ ի հինգ կանգնոյ թեւն երկրորդ, տասն կանգուն թեւէ ի թեւ թեւոց նորա» ( Գ Թագավորաց 6: 23- 4):

Ի մեկնաբանություն Սրբազան ավանդությամբ մեզ ավանդված այս երևույթի հայ եկեղեցական մատենագիրներից Վրթանես Քերթողը նշում է, որ պատկերներում այն է պատկերվում, ինչ որ գրված է Սուրբ Գրքում. «Մեք զնոյն նկարեմք, զոր ի գիրսն գրեալ է, զի գիրսն դեղ է և նիւթք պատկերաց»: Այս առթիվ հիշատակելի է նաև Պողոս առաքյալի՝ Տիմոթեոսին ուղղված Ա թղթի 3:15 հատվածը, որը մեջբերելով ի վավերացումն իր խոսքի, այն է՝ եկեղեցում կիրառվող պատկերների աստվածաբանական նշանակության, մատենագիրը նշում է. «Առ այս զինչ ասիցեք, զի և սա [է յեկեղեցի Աստուծոյ կենդանւոյ սիւն և հաստատութիւն ճշմարտութեան] ձեռագործ է, քանզի «յայտնեօք» զաներևոյթն ճանաչեմք և դեղքն և նկարքն յիշողութիւն է Աստուծոյ և ծառայից նորա»:

Եվ ահա բուն հայկական եկեղեցիներում եկեղեցական արվեստը հանդիսացել է առավելաբար հոգևոր կրթության, այլ ո՛չ թե զարդարանքի միջոց: VIII դ. եկեղեցական նշանավոր գործիչ և հայրապետ Հովհան Օձնեցին իր «Ընդդեմ երեւութականաց» ճառում նշում է, որ Տիրոջ պատկերին երկրպագություն մատուցելիս հարկ է նայել ո՛չ այնքան տեսանելի, որքան Նրա անտեսանելի՛ պատկերին. «…զմարմնացելոյ Բանին Աստուծոյ վարդապետեաց մեզ պաշտել զկենդանագրեալ մարդկային ձեւով զպատկեր եւ զպատուականն զայն յաղթութեան նշան: Որոց երկրպագել՝ ոչ յերկուանամ, նմին ինքեան բազմացելոյն ի նոսա Քրիստոսի զերկրպագութիւնն մատուցանել՝ ոչ հայելով յերեւելին առաւել, քան թէ զանտեսանելին ի նմա գանձեալ ընդ միտ ածելով: Թէպէտ եւ ի զանազանից եւ յայլատեսակաց իցէ նիւթն, զմի եւ զնոյն յամենեսին տեսանեմ զօրութիւն»: Ուստի, եզրակացնելով՝ Հայոց եկեղեցում շեշտը դրված էր ո՛չ թե պատկերի գեղեցկության, այլ ներքի՛ն պատկերի՝ նրա ներքին բովանդակության վրա:

Հայ եկեղեցու մեծահանճար հայրապետ սուրբ Ներսես Շնորհալին իր նամակներից մեկում նշում է. «Ինչպես աստվածընկալ Խաչը տեսնելիս ոչ թե տեսանելի նյութին ենք երկրպագություն մատուցում, այլ անտեսանելի Աստծուն, որ կա նրանում, այդպես էլ Փրկչի պատկերի ոչ թե նյութին կամ ներկին ենք երկրպագում, այլ դրա միջոցով՝ Քրիստոսին, Ով աներևույթ Հայր Աստծո պատկերն է: Իսկ սրբերի պատկերները պատվում ու փառավորում ենք՝ սրբերին Աստծո առաջ միջնորդ և բարեխոս ունենալով, սակայն երկրպագությունն Աստծուն ենք մատուցում նրանց միջոցով, որովհետև միայն Արարչի պատկերն է երկրպագելի և ո՛չ արարածինը»:

Պատրաստեց Նարեկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԸ

Աղբյուրը՝ Շողակն Արարատյան

Արարատյան Հայրապետական թեմի պաշտոնաթերթ