Գաղտնիք չէ, որ մենք՝ հայերս, սիրում ենք հիշեցնել, որ քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն առաջինն ընդունած ազգն ենք: Արդյո՞ք բավական է տվյալ փաստը՝ դրանով հպարտանալու համար. կարծում եմ՝ ոչ: Չէ՞ որ շարժվելով այդ տրամաբանությամբ՝ կարելի է հպարտանալ նաև այն հանգամանքով, որ ծնվել ես շաբաթվա, ամսվա կամ տարվա առաջին օրը: Բոլորովին այլ է հասկանալ և գիտակցել, թե ինչպես է անդրադարձել քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունելու առաջնությունն ազգի հոգևոր-մշակութային զարգացման բովանդակային էության վրա: Երբ գիտակցում ես այդ, մի կողմից միանգամայն հստակ տեսնում ես Հայ Առաքելական Եկեղեցու ամբողջ նշանակությունը՝ որպես հայերի և ոչ միայն հայերի, հոգևոր-մշակութային զարգացման հիմնարար ինստիտուտ, մյուս կողմից՝ բացարձակապես պարզ է դառնում, թե իրականում ինչի մասին կարելի է և արժե հպարտությամբ խոսել: Այդ մասին էլ կխոսենք սույն հոդվածում:

Մեկ անգամ հայկական եկեղեցի տեսած մարդն այն կճանաչի նույնիսկ մեծ հեռավորությունից՝ տեսնելով ուրվապատկերը: Նույն մարդուն ցույց տուր, ասենք, լեհական կամ իսպանական եկեղեցու լուսանկար, և նա կդժվարանա նշել դրանց ազգային պատկանելությունը: Լավագույն դեպքում նա կարող է մատնանշել դրանց ճարտարապետական ոճը: Ինչո՞ւ են մեր ճարտարապետությունը, այբուբենը, հոգևոր երգչախմբային երգեցողությունը նման ընդգծված յուրահատուկ բնույթ կրում, ինչը թույլ է տալիս խոսել դրանց ազգային բովանդակության մասին, այնինչ քրիստոնյա շատ այլ ժողովուրդների մոտ այդ տեսակետից ազգային ամեն բան քայքայվել է և փոշիացել:

Հայտնի է, որ բոլորի համար միակ Աստծո հանդեպ հավատի միջոցով հոգու փրկության քրիստոնեական գաղափարը վերազգային է («Այլևս ոչ հրեա, ոչ էլ հեթանոս… բարբարոս, սկյութացի… այլ՝ Քրիստոս, որ ամեն ինչ է ամեն բանի մեջ» (տե՛ս Կողոսացիներ Գ 11): Ընդունելով քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն, մեզ հաջողվեց, (մեր հոգևոր-մշակութային զարգացման մեջ) հիմնվելով վերազգային գաղափարի վրա, այժմ արդեն քրիստոնեական հիմքի վրա և պատմության տեսակետից շատ կարճ ժամկետում վերաստեղծել ազգային ճարտարապետությունը (որի հիմքում եկեղեցաշինությունն է), աստվածաբանական փիլիսոփայությունը, հոգևոր երգչախմբային երգեցողությունը և, վերջապես, ստեղծել ուրույն ազգային այբուբեն: Հենվելով վերազգայինի վրա՝ ստեղծել սեփական ազգայինը. արդյո՞ք դա ցնցող փաստ չէ: Հավատացեք, այստեղ կարելի է ամենայն պատասխանատվությամբ ասել, որ գործ ունենք ֆենոմենալ երևույթի հետ: Իսկ ի՞նչն է նպաստել այդ ֆենոմենին: Իմ ընկալմամբ դրա համար կա երկու հիմնարար պատճառ, երկու գործոն: Մի կողմից մենք քրիստոնեությունն ընդունել ենք ոչ թե արտաքին թելադրանքի, արտաքին կամքի ազդեցությամբ, այլ ներազգային և ներպետական զարգացումների շնորհիվ, մյուս կողմից՝ մեր Եկեղեցին միշտ հավատարիմ է մնացել իր սկզբունքներին, մոտեցումներին, և արտաքին աշխարհի կողմից պարտադրված
ոչ մի դժվարություն և սադրանք չեն կարողացել շեղել նրան իր ընտրած ուղուց:

Հարց է առաջանում. ինչո՞ւ է հայի՝ որպես նախապատմական դարաշրջանում իր պետականությունը, հետագայում էլ նախքան քրիստոնեության ընդունումը տասնյակից ավելի դարեր գոյատևած պետություն ունեցած ազգի կերպարն այսօր պայմանավորվում առաջին հերթին քրիստոնեությամբ: Բանն այն է, որ երբ 428 թ. Հայաստանը քաղաքական առումով լիովին կորցրեց անկախությունը, հենց մեր Սուրբ Եկեղեցին դարձավ հայկական պետականության կրողը: Դա նրան հաջողվեց այնքանով, որքանով իր գործունեության ձևաչափը թույլ տվեց մասնակցել աշխարհիկ կյանքին: Բյուզանդական ուղղափառ եկեղեցու ազդեցության ուժեղացման առիթով հրավիրված 506 թ. Դվինի Տիեզերական ժողովում այդ ժամանակվա կաթողիկոս Բաբկեն Ա Ոթմսեցին շատ խիստ քննադատեց նախարարներին (ֆեոդալներին) նաև այն բանի համար, որ նրանք նվազեցրել էին դոտացիաներն անօթևանների և հիվանդների համար կացարաններ պահելու, ինչպես նաև աղքատներին սնունդ ապահովելու համար:

Այսօր աշխարհի կիրթ ժողովուրդները տկարի և հիվանդի հոգսը, այսինքն՝ քրիստոնեական սիրո վեկտորի բաղկացուցիչ մասը համարում են մարդու սոցիալական պաշտպանությունը և ջանում են դա դարձնել իրենց հասարակության կյանքի նորմ: Մինչդեռ մեր Սուրբ Եկեղեցին, ստանձնելով պետության գործառույթներ, դրանով արդեն զբաղվել է տասնհինգ դար առաջ: Բերված օրինակը մեզ հիմք է տալիս հաստատել, որ մեր Եկեղեցին առաջիններից մեկն է դարձել մարդու սոցիալական պաշտպանության, այսինքն՝ քրիստոնյաների հավատի համատեքստում սիրո մշակույթի ձևավորման «ինստիտուտ»: Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին միշտ հաստատել և այսօր էլ հաստատում է, որ քրիստոնեությունն առաջին հերթին սեր է: Հին հայկական համայնքում այդ սերը մեր Եկեղեցու շնորհիվ դարձել է նրա կենսակերպը և այդ պատճառով էլ, ինչպես հետո տեսնում ենք, ազդեցություն է ունեցել:

Սուրեն ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ

Սկզբնաղբյուր՝ «Շողակն Արարատյան» երկշաբաթաթերթ