Հոգևոր կյանքում շատերը թյուրիմացաբար կարծում են, թե ինչ ասվում է քննարկման ենթակա չէ և պետք չէ հարցեր տալ, քանի որ հարցերը ենթադրում են կասկած։ Ո՛չ, հարց տալը միշտ չէ, որ կասկած է, այլ՝ նաև հնարավորություն` ավելին իմանալ և բացահայտել։ Ուստի, հավատքի կյանքում էլ շատ կարևոր է, որ անկեղծորեն բարձրաձայնենք այն հարցերը, որոնք առաջանում են աստվածճանաչողության ընթացքում։

Հավատք, եկեղեցասիրություն և կյանք արդի աշխարհում. կարևոր է, որ այս երեքը  համաձայնության գան և ներդաշնակորեն իմաստավորվեն։ Հավատքը խորքային շփում է Աստծո հետ. դա այն ծարավն ու քաղցն է, որ կա մեր մեջ, ինչպես նաև՝ վստահությունն ու հավատարմությունը, որ ծնվում են այդ շփումից: Եկեղեցասիրությունն էլ մի կողմից ընդլայնում է հոգևոր փորձառությունը, Աստծո մասին մեր գիտելիքները, իսկ մյուս կողմից ծնում է հարցեր: Կյանքն այս աշխարհում հնարավորություն է հավատալ և Եկեղեցուն անդամագրվել, սակայն հենց այստեղ է, որ ավելի շատ են հարցերը։

Մի կողմից, մենք պատկերացնում ենք Եկեղեցին որպես Քրիստոսի մարմին, որը Սուրբ է, որտեղ գործում է Սուրբ Հոգին, սակայն մյուս կողմից մենք բոլորս, թե անհատապես և թե հավաքականորեն, որպես Եկեղեցու անդամ, գիտակցում ենք, որ մեղավոր ենք և շատ քիչ նման Քրիստոսին: Ստացվում է, որ Եկեղեցին հաղթանակած սրբերի միություն չէ միայն, այլ նաև՝ զղջացող մեղավորների համախումբ։

Եկեղեցու անդամ հանդիսացող մեղավորների և Աստծուն օտար մեղավորների տարբերությունը զղջումն է: Մեղավոր հավատացյալը մարդ է, ով ցավում է Աստծուց իր խորթացման համար, ցավում է այն չարության համար, որ կա իր և մերձավորների միջև: Եվ զղջումը միայն այդ ցավի ներքին խորը վերապրումը չէ, այլև Աստծուն դիմելը: Յուրաքանչյուրը կարող է տխրել սեփական անձի, հասարակության, աշխարհում տիրող չարիքի համար, սակայն միայն Աստծուն հավատացողը գիտի այդ ցավի վերապրումով դիմել Կենդանի Աստծուն՝ իմանալով, որ Աստված է իր Արարիչը, որ Աստված սիրում է իրեն և մարմնացել է՝ Իր կյանքով, մահվամբ և հարությամբ մեզ փրկելու համար։ Ու ամենակարևորը, երբ Աստված մեզ կոչում է փրկության, չի ասում, որ մենք լինենք «հնարավորինս լավը», այլ ասում է՝ եղեք Մարդ: Ս. Հովհան Ոսկեբերանը խորհուրդ է տալիս. «Եթե ուզում եք իմանալ, թե ով է մարդը, մի նայեք արքաների ու մեծամեծերի գահերին, ձեր հայացքը բարձրացրեք Աստծո գահին, և կտեսնեք փառքից շողացող Մարդուն»։ Ահա թե ուր մեզ պիտի տանի զղջումը, ուր պիտի ուղղվի մեր հայացքը:

Անհավատությունը հեշտ է գտնել, սակայն ո՞ւր է մեր հավատը: Ինչի՞ վրա է այն հիմնված: Գուցե այս հարցերի պատասխանի լուռ փնտրտո՞ւքը մեր մեջ ծնի Աստծո կարիքը, որից և սկսվում է հավատքը, հավատարմությունը, սխրանքը...

Հոգևոր կյանքում ծնվում են հարցեր, որոնք գալիս են հավատից, մեր եկեղեցասիրությունից, նյութական աշխարհի հակասություններից: Պետք չէ վախենալ այդ հարցերից:

Եվ ահա, հարցերից մեկն այսպիսին է. ինչպե՞ս է մարդը հավատացյալ դառնում: Ինչո՞ւ:

Նա, ով ասում է, թե ճանաչում է Աստծուն ինչ-որ չափով, նշանակում է Աստված բացահայտվել է նրան, թեկուզև աննկատելիորեն, բայց բացահայտվել է: Հավատքը ծնվում է Աստծո քաղցից, կարիքից, փնտրտուքից, կամ՝ հանդիպման հրաշքից: Յուրաքանչյուր մարդ ունի հոգու խորություն, որը կարող է լցվել միայն Աստծո ներկայությամբ: Չնայած մենք այդ խորությունը կարող ենք լցնել գիտելիքով, արվեստով, կենդանի զգացմունքներով, բայց մեր հոգին լիովին չի բավարարվում. հոգևոր քաղցը, կարիքը, ցանկությունը մնում են: Եվ դա շատերին վախեցնում է։ Շատերը, ունենալով տարբեր զգացմունքներ, փորձում են զսպել այդ քաղցը, մոռացության տալ, նվազեցնել իրենց ներքին տարածքը: Իրականում հոգևոր քաղցի ու կարիքի զգացումն ամենաթանկն է, որ կարող ենք ունենալ, որովհետև միայն այդ զգացմունքից և գիտակցությունից կարող է մարդու մոտ ծնվել իրական, լուրջ, անկեղծ փնտրտուք՝ Ճշմարտության ու Կյանքի:

Հավատքը ծնվում է նաև այլ ճանապարհով: Բոլորս էլ գիտենք Ս. Պողոս առաքյալի  դարձի մասին: Որպես հավատացյալ հրեա՝ նա ամբողջ հոգով, իր հոգու ամբողջ զորությամբ պատկանում էր Աստծուն, ցանկանում ծառայել միակ Աստծուն, չէր գնում ոչ մի գործարքի կամ փոխզիջման, ցանկանում էր ամբողջովին և մինչև վերջ լինել Աստծո ծառան ու իր կյանքով և մահվամբ խոնարհվել Տիրոջը: Միայն այդ նախանձախնդրության համար Քրիստոս հայտնվեց նրան Իր Հարության փառքով։

Կա նաև այլ ճանապարհ. գոյություն ունեն մարդիկ, ովքեր չեն հանդիպել Աստծուն, սակայն երես առ երես հանդիպել են կյանքին՝ իր հարստությամբ և աղքատությամբ, տառապանքով և ուրախությամբ, և չեն վարակվել չարությամբ, բայց չեն էլ կարողացել բավարարված լինել հարաբերական ու ժամանակավոր բարիքներով,  գիտակցել են, որ չեն կարող շարունակել ապրել, եթե չկա կյանքի վերջնական իմաստ: Տերն այդպիսիներին ևս շնորհի է արժանացնում:

Չկա այնպիսի ճանապարհ, որտեղ մարդը չկարողանա հանդիպել Աստծուն: Սակայն հանդիպելուց բացի պետք է ճանաչել Աստծուն, ինչը հնարավոր է մեղքի անկեղծ գիտակցմամբ, զղջմամբ: Մենք դրանից ենք վախենում, վախենում ենք բացահայտվել մեր ներքին ձայնին, վախենում ենք ինքներս մեր մեջ նայել և տեսնել դատարկությունը: Վախենում ենք, որ հանկարծ այդ դատարկությունը ոչնչով չի լցվի:

Այս դեպքում կարևոր է, որ մեր հավատքը վերածվի ոչ միայն համոզվածության, այլև՝ հավատարմության. հավատարմություն սեփական փնտրտուքին, այն կանչին, որ գալիս է մարդու ներսից: Հավատարմության, սխրանքի, աղոթքի, պատվիրանապահության շնորհիվ է ամրանում մեր հավատքը:

Եվ ամենակարևորը՝ հավատքը կույր համոզում չէ, այլ՝ կյանք, պայքար, փնտրտուք, կասկած, բացահայտում, զոհաբերություն, երբ հասկանում ենք, որ լավ է տալը, քան առնելը։ Ոչ ոք ավելի մեծ սեր չունի, քան նա, ով իր կյանքը կտա հանուն մեկ ուրիշի: Սա եզրագիծն է, իսկ մինչ ա՞յդ: Մինչ այդ մեր առաջին քայլերն են՝ մեկ բաժակ ջուր, մի կտոր հաց, մեկ լումա, մեկնած ձեռք, մեկ անկեղծ խոսք և պատրաստակամություն՝ թեկուզև վախով, վկայել Աստծո ճշմարտությունը, սերը, սրբությունը…