(557-574)

Ներսես Բ Բագրեւանդցի կաթողիկոսին հաջորդեց Հովհաննես Բ Գաբեղյան կաթողիկոսը, որը Գաբեղյանք գավառի Սյունձեղուն գյուղից էր (ներկայիս Կաղզվանի գավառակ): Մ. Օրմանյանը սա է համարում լավագույն ընթերցումը, որովհետեւ գյուղանունը հանդես է գալիս Սյունձեղվան, Անձեղվան կամ Անծեղվան, Ձեղվան, Սյունձեղ եւ Սինեղ տարընթերցումներով: Հասկանալի է, որ կաթողիկոսի մականունը կապվում է ոչ թե առանձնապես ոչնչով աչքի չընկնող Սյունձեղուն գյուղի, այլ Երասխաձորում գտնվող Գաբեղյանք գավառանվան հետ: Շատ հնարավոր է, որ սերել է Գաբեղյանների նախարարական ընտանիքից եւ այդ պատճառով էլ կրել է Գաբեղյան անվանումը: Սակայն առավել հավանական է, որ նա այդ մականվանն արժանացել է Գաբեղյանք գավառից սերելու համար, քանի որ նախարարական ընտանիքին պատկանելու դեպքում, հավանաբար, նրա ծննդավայրը կլիներ Կաղզվան գյուղաքաղաքը, քան Սյունձեղուն գյուղը: Ասողիկի մի հաղորդման համաձայն՝ նա եղել է Գաբեղյանք գավառի Թաթլո վանքի միաբանությունից, սակայն դեռեւս այդ շրջանում հազիվ թե եպիսկոպոս ձեռնադրված լիներ, ուստի Մ. Օրմանյանը բավական հիմնավոր գտնում է, որ Դվինի ժողովի մասնակից (554 թ.) Հովհաննես Ապահունյաց եպիսկոպոսին պետք է նույնացնել Հովհաննես Բ կաթողիկոսի հետ, քանի որ կաթողիկոսի հավաստմամբ՝ նա փութացել է մասնակցել այդ ժողովին, որը որոշումներ ընդունեց նեստորականության դեմ:
Սկզբնաղբյուրները Հովհաննես Բ-ին վերագրում են 15 կամ 17 տարվա հայրապետական շրջան, որն անկասկած «ե» եւ «է» տառերի սովորական շփոթի արդյունք է: Սակայն ելնելով պատմական անցքերից՝ հավանական պետք է համարել 17 տարվա գահակալությունը: Մ. Օրմանյանը հակված է կարծելու, որ նրա հայրապետության շրջանը 15 տարի հաշվողները, թերեւս, ելել են այն իրողությունից, որ կաթողիկոսն իր կյանքի վերջին երկու տարիներն անցկացրել է կաթողիկոսական աթոռանիստից հեռու, եւ այդ պատճառով էլ դրանք հաշվի չեն առնվել: Նման մոտեցման դեպքում վերանում է գրչագիրների կողմից «ե» եւ «է» շփոթի հարցը:
Հովհաննես Բ-ն կաթողիկոսական աթոռ է բարձրացել 557-ին եւ իր մահկանացուն կնքել 574-ին՝ հովվապետելով պարսից Խոսրով Անուշիրվան արքայի եւ բյուզանդական կայսրեր Հուստինիանոս Ա-ի եւ Հուստինոս Բ-ի իշխանության շրջանում: Հովհաննես Բ-ի հայրապետության հենց սկզբում մարզպան Վահրամ Վշնասին փոխարինեց Վարազդատ անունով մի պարսիկ, որի կառավարման շրջանում Հայոց մարզպանությունը մինչեւ 564 թվականը խաղաղության ու բարգավաճ աշխատանքի շրջան ապրեց: Սակայն վիճակն արմատապես փոխվեց, երբ մարզպան նշանակվեց Սուրենը՝ Սուրենի ցեղից, որը հայտնի էր Ճիհովր-Վշնասպ անունով: Վերջինիս վարած ազգահալած եւ հակաքրիստոնեական քաղաքականությունը միայն խռովությունների համար դուռ բաց արեց:
Ամենակարեւոր իրադարձություններից մեկը, որ խորապես հարվածում էր Հայաստանի առանց այն էլ ջլատված ուժերին, Սյունիքի վարչական անջատումն էր Հայոց մարզպանությունից: Ուսումնասիրողների համար մինչ այժմ հանելուկ է մնում այն փաստը, թե ինչու Սյունիքի իշխան Վահրամը որոշեց Սյունիքը դուրս բերել մարզպանության կազմից եւ միացնել Ատրպատականի մարզպանությանը: Հարկամատյաններն էլ, որ մինչ այդ պահվում էին Դվինում, տարվեցին Վասպուրական քաղաքը՝ ներառվելով վերջինիս աշխարհագրի կամ Շահրմարի մեջ: Մ. Օրմանյանը կարծում է, որ թերեւս պատճառը Սուրեն մարզպանի բռնություններն ու վայրագություններն էին, որից այդ ճանապարհով փորձում էր ազատվել նա: Այսուհանդերձ՝ կան նաեւ այլ տեսակետներ, որոնցից մեկի համաձայն՝ պատճառը Մամիկոնյանների գերիշխանությունից դուրս գալն էր: Մեր կարծիքով՝ պատճառներն ավելի խորքային էին: Չնայած, Սեբեոսի հաղորդմամբ, Վահան Սյունին էր եղել Սյունիքը Հայոց մարզպանության ենթակայությունից դուրս բերելու նախաձեռնողը, սակայն պետք է ենթադրել, որ փաստական նախաձեռնությունը գալիս էր պարսից արքայից, որը հասավ Սյունիքի՝ Սյունյաց իշխանի ձեռքերով մարզպանությունից դուրս բերելուն՝ վերջինիս հատուկ առանձնաշնորհումներ եւ արտոնություններ տալով: Խնդիրն այն է, որ պարսից արքունիքը, համոզվելով Սյունյաց զորամասերի մարտունակության մեջ, որոշեց Սյունյաց իշխանների վերահսկողության տակ դնել Կովկասյան լեռնանցքների պաշտպանությունը: Հասկանալի է, որ դրա արդյունքում Սյունյաց իշխանները ոչ միայն դրամական մեծ վճարներ էին ստանում, այլեւ զանազան կարգի արտոնություններ, որոնք ստիպում էին նրանց ամբողջապես լծվել պարսից քաղաքականության կենսագործմանը Այսրկովկասում: Ամենայն հավանականությամբ՝ պարսից արքունիքն էր հասկացրել Վահան Սյունուն, որ նա իր իշխանությունը դուրս բերի Հայոց մարզպանությունից:
Սյունիքի՝ մարզպանության կազմից դուրս բերումը շուտով դուրս եկավ համահայկականության խնդրի շրջանակից: Պարզվեց, որ այն խթանեց այդ կողմերում նեստորականության ազդեցության մեծացմանը, քանի որ Ատրպատականի մարզպանությունը, հասկանալի է, չէր ենթարկվում Հայոց մարզպանությանը, իսկ առաջինն էլ որեւէ շահագրգռություն չուներ պաշտպանելու Հայոց Եկեղեցու շահերը: Գործին խառնվեց Հովհաննես Բ կաթողիկոսը՝ դիմելով Սյունյաց Միհրարտաշիր իշխանին եւ երկրամասի եպիսկոպոսին՝ հեռու մնալու նեստորական մոլորությունից եւ հսկելու ժողովրդին, որ չընկնի նեստորական եկեղեցու ազդեցության տակ: Հավանաբար Վահան Սյունու օրոք դեռեւս նեստորականներն առանձնապես իրենց զգացնել չէին տվել, որովհետեւ ինչպես տեսնում ենք, թուղթն ուղարկվում էր ոչ թե նրան, այլ նրա հաջորդին՝ Միհրարտաշիրին: Ինչ վերաբերում է այդ ժամանակ գործած Սյունյաց Վրթանես եպիսկոպոսին, որի մասին գովեստով է խոսում Ստեփանոս Օրբելյանը, ձեռնադրվել էր Աղվանից կոչված Զաքարիա կաթողիկոսի կողմից, թեեւ Մ. Օրմանյանի կարծիքով՝ հակաթոռության խնդիր դեռ չկար, եւ ժամանակագրական շփոթի ու թյուրիմացության արդյունք պետք է դիտել Վրթանեսի այլ աթոռի կողմից ձեռնադրվելը: Նեստորականության ազդեցության մեծացման վտանգն այնքան զգալի էր, եւ նրա դեմ պայքարի կարեւորությունն այնքան նշանակալից, որ կաթողիկոսի թուղթը ստորագրել էին նաեւ Տարոնի եւ Մամիկոնեից Աբրահամ, Բասենի եւ Մարգաղքի Ներս, Խորխոռունյաց Մաշտոց, Վանանդի Գյուտ, Ամատունյաց Բաբ եւ ասորի ուղղափառ Աբդիշո եպիսկոպոսները: Ինչ վերաբերում է Ներսես Բ-ի ժամանակ մեծ ազդեցություն ունեցող Մերշապուհ եպիսկոպոսին, ապա, ցուցակից ելնելով, պետք է կարծել, որ մահացել էր, իսկ նրան հաջորդած Աբրահամ եպիսկոպոսը զբաղեցրել է գրեթե նույն ազդեցիկ դիրքը Հովհաննես Բ-ի օրոք, որի արտահայտությունն է ստորագրողների մեջ նրա առաջինը լինելը: Ստորագրությունների ցուցակից կարելի է նաեւ եզակացնել, որ Աբդիշո ասորի եպիսկոպոսը շարունակել է մեծ հեղինակություն վայելել հայ եպիսկոպոսների շրջանում: Ինչ վերաբերում է կաթողիկոսի՝ Սյունյաց իշխանին եւ եպիսկոպոսին ուղղված թղթին, ապա շատ դժվար է ասել՝ դա ինչ-որ մի եկեղեցական ժողովի՞ կողմից էր գրվել, թե՞ սոսկ կաթողիկոսին աջակից ու գործակից եպիսկոպոսների:
Հովհաննես Բ-ի ուղարկած կաթողիկոսական թուղթը, ինչպես պետք էր սպասել, մեկ անգամ եւս հիշեցնում էր, որ Հայոց Եկեղեցին առաքելական է՝ հիմնված Թադեոս առաքյալի կողմից, որին ավելի ուշ հաջորդել է Գրիգորիոսը, այսինքն՝ Գրիգոր Լուսավորիչը: Մեկ անգամ եւս կաթողիկոսը հավաստում էր Հայոց Եկեղեցու հավատարմությունը Տիեզերական առաջին երեք ժողովների դավանությանը եւ մերժում նեստորականությունը, որի համար մասնավորապես հրավիրվել էր Դվինի ժողովը, որի մասնակիցների մեջ էին եղել թե՛ Հովհաննես Բ կաթողիկոսը եւ թե՛ Սյունյաց Պետրոս եպիսկոպոսը: Ուշադրություն է գրավում մի հանգամանք եւս: Հովհաննես Բ կաթողիկոսը, իսկ ավելի ուշ Հովհաննես Գ Օձնեցին, հիշելով քաղկեդոնականներին, ըստ էության, նրանց նույնական էին համարում նեստորականների հետ: Կաթողիկոսը սյունեցիներին զգուշացնում էր նեստորական վտանգից, նզովում նեստորական հերձվածը եւ նրա ազդեցության տակ ընկածներին ապաշխարության կոչ անում:
Կաթողիկոսի թուղթը կամ նամակը Սյունիք տարավ Մատթեոս քահանան, որին հանձնարարված էր բացատրություններ տալ անհրաժեշտության դեպքում: Ցավոք, նամակի ազդեցության մասին հուսալի տեղեկություններ չեն պահպանվել: Սյունյաց պատմիչի խոսքերով՝ Սյունյաց աթոռը խզված մնաց մինչեւ Աբրահամ կաթողիկոսի հովվապետելը, սակայն մեկ այլ կապակցությամբ նա նշում է, թե սյունեցիները միաբան էին Դվինի ժողովին: Այսպես թե այնպես, հավանական է ենթադրել, որ կաթողիկոսի թուղթն արժանացավ պատշաճ ընդունելության, որովհետեւ Սյունյաց աթոռի հակառակությունն ի հայտ եկավ ավելի ուշ:
Կաթողիկոսը մի թուղթ էլ ուղարկեց Հայոց Արեւելից կողմերի, այսպես կոչված, Աղվանից կաթողիկոսությանը, որը տեղ հասցրեց նույն Մատթեոս քահանան՝ դեպի Սյունիք կատարած իր առաքելությունից հետո: Այդ ժամանակ Հայոց Արեւելից կողմերում կաթողիկոս էր Աբասը՝ Մեծիրանք գավառից, որի հովվապետությունը տեւեց 44 տարի՝ 552 թվից մինչեւ 596 թիվը: Մեծ կարեւորություն է ներկայացնում մի իրողություն. Աբասը, ըստ Կաղանկատվացու, Աղվանից կաթողիկոս է, սակայն բնագրում անվանվում է Պարտավի եպիսկոպոս: Պատճառը թերեւս այն է, որ Աղվանից կոչված կաթողիկոսը միաժամանակ Հայոց Արեւելից կողմերի կենտրոն Պարտավի եպիսկոպոսներից էին մինչեւ այն պահը, երբ կաթողիկոսությունը տեղափոխվեց Գանձասարի վանք: Հայոց Արեւելից կողմեր ուղարկված Հովհաննես Բ-ի թուղթը ստորագրել էին նաեւ, բացի վերը հիշված եպիսկոպոսներից, Գրիգոր Մարդպետական, Ստեփան Տայոց, Քրիստափոր Ռշտունյաց եւ Սեկունդոս Մոկաց եպիսկոպոսները: Թե՛ առաջին եւ թե՛ երկրորդ թղթում նզովվում էին նեստորականներն ու նրանց հետեւողները, դատապարտվում էին Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները: Հովհաննես Բ-ի՝ Աբասին ուղարկած թուղթը դրական հետեւանքներ ունեցավ, որովհետեւ Աբասը ժողով գումարեց եւ կարգադրեց հալածել նեստորական վարդապետներին եւ չընդունեց Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները: Թե որոշակի ե՞րբ են գրվել Հայոց կաթողիկոսի հիշյալ թղթերը, դժվար է ասել: Թերեւս ճիշտ է Մ. Օրմանյանը, երբ դրանք թվագրում է 564-ից հետո, քանի որ Սուրեն մարզպանի օրոք նեստորականները կարող էին ազատորեն մուտք գործել Հայաստան եւ անարգել քարոզել:
Նեստորականները որպես վահան օգտագործում էին Քաղկեդոնի ժողովի ընդունած որոշումը՝ Քրիստոսի երկու բնության մասին, իսկ Հայոց Եկեղեցին ստիպված էր ծանր պայմաններում պաշտպանել իր տեսակետը: Բավական է ծանոթանալ Հովհաննես Բ Գաբեղյանի հիշյալ թղթերին, որպեսզի պարզ դառնա, թե որքան աչալուրջ էր նա ազգային խնդիրներում, որքան էլ որ դրանք հանդես գային կրոնական եւ դավանաբանական գունավորումով:
Հովհաննես Բ կաթողիկոսի գործունեությունը բավարար չի լուսաբանված աղբյուրներում, ուստի ասվածին լոկ կարելի է ավելացնել, որ նրա անունով պահպանվել է «Ի Հայտնութիւն Քրիստոսի» վերտառությամբ մի քարոզ, ինչպես նաեւ վկայությունը նրա անհողդողդ կեցվածքի՝ կապված Երուսաղեմի հայ կրոնավորների խնդրի հետ: Երուսաղեմի 500 հայ կրոնավորներ եւ միայնակյացներ, հալածվելով հույն պատրիարքի կողմից՝ Քաղկեդոնի որոշումները չընդունելու համար, օգնության խնդրանքով դիմեցին Հայոց կաթողիկոսին: Վերջինս նրանց կարգադրեց չանսալ կայսեր հրամանին, որով արգելվում էր հայ կրոնավորների բնակությունը Երուսաղեմում, եւ անհրաժեշտության դեպքում հեռանալ այդ քաղաքից: Շատ կրոնավորներ իրոք որ թողեցին սուրբ քաղաքը, սակայն հայ կրոնավորների մեծ մասը դիմացավ հալածանքներին եւ պահպանեց հայոց վանքերն ու դրանց պատկանող սուրբ վայրերը: Կաթողիկոսի հրամանով՝ հունարենից հայերեն թարգմանվեց «Էակաց Գիրքը»՝ 576 կամ 578 թվականին: Երբ ավարտվեց թարգմանության գործը, նա արդեն կնքել էր իր մահկանացուն:
Հովհաննես Բ Գաբեղյանի հովվապետությունը նշանավորվեց նաեւ մեկ այլ՝ Հայաստանի համար մեծ կարեւորություն ունեցող իրադարձությամբ: Սուրեն մարզպանը, եթե հավատանք աղբյուրներին, Խոսրով Անուշիրվանից հրահանգ էր ստացել շարունակել նախորդ մարզպանների հաշտարար քաղաքականությունը, սակայն, որքան էլ տարօրինակ լինի, չնայած եղած բազմաթիվ գանգատներին՝ որեւէ քայլ չէր ձեռնարկում՝ նրան պաշտոնից հեռացնելու ուղղությամբ: Ուստի կարելի է ենթադրել, որ իրականում Հայաստանի, այսինքն՝ Պարսկահայաստանի քաղաքական-հասարակական կյանքը պղտորելու եւ զրադաշտականությունը տարածելու նրա քայլերն ամենից առաջ պարսից արքաների եւ արյաց արքայից արքայի հրահանգների կենսագրծմանն էին ուղղված: Մտածել, թե Խոսրով Անուշիրվանը տեղյակ չէր մարզպանի կողմից իրականացվող հարստահարություններին ու բռնություններին եւ կրոնական անհանդուրժողականությանը, միամտություն է, հետեւաբար պարսից արքան մի կողմից կամենում էր բարի եւ ժողովրդի մասին մտածող թագավորի համբավ ձեռք բերել, իսկ մյուս կողմից՝ մարզպանի իրականացրած հակահայկական քաղաքականությունը մատուցել որպես հակառակ իր կամքին կատարվող քայլեր: Չլիներ պարսից արքայի հրահանգը կամ նվազագույնը՝ լռելյայն համաձայնությունը, Սուրեն մարզպանն իր արարքների համար ամենախիստ պատիժների կենթարկվեր եւ անգամ մահվան կդատապարտվեր:
Հակառակ պարսից արքունիքի սպասելիքների՝ Սուրեն մարզպանի ձեռնարկումները հակառակ արդյունք տվեցին: Դժգոհությունը գնալով ուժեղանում էր ժողովրդական լայն զանգվածներում՝ պատրաստ ամեն րոպե վերածվելու համաժողովրդական ապստամբության, որի հնարավորությունը, դատելով ամեն ինչից, արքունիքն աննշան էր համարում: Դեպքերն ու իրադարձություններն արագացնելու եկավ Վարդ մարզպանի թոռ Մանվել Մամիկոնյանի սպանությունը, որը տեղի ունեցավ Խոսրով Անուշիրվանի գահակալության 41-րդ տարում՝ 571 թ. փետրվարի 23-ին՝ ըստ շարժական տոմարի: Իրենց տոհմակցի սպանությունը լցրեց Մամիկոնյան իշխանազունների համբերության բաժակը, որոնց մեջ աչքի էր ընկնում սպանվածի եղբայրը՝ Վարդան Մամիկոնյանը, որին, մեզ անհայտ պատճառներով, որոշ ուսումնասիրողներ հակված են նույնացնելու Կարմիր Վարդանի հետ: Իրականում Սեբեոսի հիշատակած Կարմիր Վարդանը նույնական է Ավարայրի ճակատամարտի հերոս վարդան Մամիկոնյանին, քանի որ, պատմիչի խոսքերով, նա գործել էր պարսից Հազկերտ թագավորի օրոք:
Վարդան Մամիկոնյանը դիմեց բացահայտ ապստամբության: Նրա զինավառ գնդերն անակնկալի բերեցին Սուրեն մարզպանին, առավել եւս, որ պարսկական տիրապետությունից դժգոհ տարրերը հավաքվում էին նրա շուրջը: Շուտով ապստամբական ուժերի թիվն անցավ 20 հազար հեծյալ ու հետեւակ մարտիկներից: Այս ուժերի գլուխ անցած Վարդան Մամիկոնյանը հարձակվեց մարզպանի զորամասերի վրա, որի հետեւանքով Սուրենը սպանվեց, իսկ նրա զորախմբի մնացորդները երկրից դուրս քշվեցին: Կամենալով ձեռք բերել բյուզանդական կայսեր աջակցությունը՝ Վարդան Մամիկոնյանը սպանված մարզպանի գլուխն ուղարկեց Թեոդոսոպոլիս՝ Բյուզանդական արեւելյան բանակի հրամանատար Հուստինիանոսին: Բյուզանդական արքունիքը, խիստ շահագրգռված լինելով հայկական ապստամբության հաջողության մեջ, ի դեմս կայսրի՝ պատրաստակամություն հայտնեց օգնելու հայերին եւ օգնական զորքեր ուղարկեց Արեւելյան Հայաստան: Հայ ապստամբները հիշյալ զորքերի հետ մեկտեղ արշավեցին Դվին եւ պաշարելով այն՝ շատ չանցած գրավեցին Հայաստանի միջնադարյան հռչակավոր մայրաքաղաքը: Պարսկական կայազորը ստիպված եղավ տեղի տալ եւ հայերի ու օգնության եկած հույների ճնշման տակ նահանջել Պարսկաստան:
Պարսկական 15 հազարանոց զորքը ջախջախված էր, սակայն դա չէր նշանակում, թե Հայաստանը չի դառնա պարսկական նոր բանակների ներխուժման ասպարեզ: Դեռ մինչեւ ապստամբությունը կնքված հայ-բյուզանդական պայմանագրով՝ կայսրությունը պարտավորվել էր հայերին ռազմական օգնություն ցույց տալ Պարսկաստանի դեմ մղվող պայքարում, սակայն այժմ, երբ բյուզանդական ուժերը հայ ապստամբների հետ մեկտեղ կռվել էին պարսկական զորքերի դեմ եւ անխուսափելի դարձրել երկու երկրների միջեւ պատերազմը, պարզվեց, որ կայսրությունը պատրաստ չէ մեծ պատերազմ մղելու: Բոլորն էլ հասկանում էին, որ պարսկական ներխուժման առաջին զոհը դառնալու են ապստամբության ղեկավարները, ուստի շատ նախարարներ եւ հոգեւորականներ, այդ թվում նաեւ Հովհաննես Բ կաթողիկոսն ու սպարապետը, ստիպված եղան իրենց ընտանիքներով փոխադրվել Կոստանդնուպոլիս, որտեղ կայսերական արքունիքը նրանց փառահեղ ընդունելություն ցույց տվեց: Բայց պարզվեց, որ հայերը պետք է բավական թանկ վճարեն բյուզանդական՝ դեռեւս չնյութականացած օգնության համար: Հաշվի առնելով հայ ապստամբ նախարարների ծանր կացությունը՝ Հուստինոս Բ կայսրը նրանցից պահանջեց քաղկեդոնականություն ընդունել: Ստեղծվեց իրոք որ ծանր կացություն: Պարսից արքունիքի հետ անկախ իրենց կամքից սրելով հարաբերությունները եւ ստիպված լինելով լքել Պարսկահայաստանի տարածքը՝ այժմ բյուզանդական արքունիքի կողմից հայերն անթաքույց ձեւով ենթարկվում էին դավանափոխության հարկադրանքի: Հատկապես ծանր էր կաթողիկոսի կացությունը, որ մինչ այդ եռանդուն պայքար էր մղել քաղկեդոնականության դեմ: Ստեղծված պայմաններում նրան այլեւս ոչինչ չէր մնում, եթե ոչ տեղի տալ բյուզանդական ճնշման ներքո, որովհետեւ հակառակ դեպքում՝ բյուզանդական օգնության մասին խոսելն ավելորդ կլիներ: Իր հերթին՝ հայերի քաղկեդոնականացմանն օրինական տեսք տալու համար՝ Հուստինոս Բ կայսրը եկեղեցական ժողով գումարեց, որտեղ հայերն ընդունեցին երկաբնակությունը: Հովհաննես Բ կաթողիկոսը եւ Վարդան Մամիկոնյանը ստիպված եղան կայսեր հետ միասին հաղորդվել Սբ Սոփիայի նորաշեն եկեղեցում, եւ այն դուռը, որով հայերը մուտք գործեցին եկեղեցի, ստացավ Դուռն Հայոց անունը եւ պահպանեց այն առնվազն մինչեւ Ասողիկի ժամանակները: Հունական սկզբնաղբյուրը հայտարարում է, որ կաթողիկոսը միամտությամբ, այսինքն՝ մաքուր սրտով ընդունեց Քաղկեդոնի դավանանքը, սակայն դժվար չէ տեսնել, որ այդ կատարվել էր բիրտ ուժի եւ քաղաքական աննպաստ հանգամանքների պայմաններում: Դա միակ միջոցն էր ստիպելու հույներին՝ օգնություն ցույց տալ հայ ապստամբներին: Հասկանալի է, որ կաթողիկոսը ստիպված էր եղել առերես ընդունելու Քաղկեդոնի դավանանքը:
Հովհաննես Բ կաթողիկոսի կողմից քաղկեդոնականության ընդունումը ծանր տպավորություն թողեց Արեւելյան Հայաստանում: Բոլոր եպիսկոպոսները սպառնալիքներ ուղարկեցին կաթողիկոսին եւ նրա հետ գնացածներին, որ նրանց՝ սինոդիտների, այսինքն՝ քաղկեդոնականների հետ միանալու դեպքում՝ իրենք նրանց այլեւս չեն ընդունի, այլեւ կնզովեն: Տեսնելով, որ իր՝ արտաքնապես կրոնական, սակայն իրականում քաղաքական գործերի հետեւանքով առաջ է բերել հայ հոգեւորականության իրավացի զայրույթը եւ մեկ անգամ եւս համոզվելով կայսեր խոստումների ունայնության, ավելորդ ժամավաճառության մեջ՝ կաթողիկոսը սկսեց հակվել՝ պարսիկների հետ ամեն զոհողության գնով հաշտություն կնքելուն: Նա իր հաղորդակցությանը հույների հետ վերջ տվեց եւ առանձնացավ, այլ խոսքով՝ կաթողիկոսն ու նրա յուրայինները, հույներից բաժանվելով, առանձին համայնք կազմեցին: Ինչպես ճիշտ նկատում է Մ. Օրմանյանը, առանձին համայնք կազմելը նշանակում էր առանձին եկեղեցի ունենալ, ուստի 572 թվականից սկսած՝ հայերը բյուզանդական մայրաքաղաքում ազգային եկեղեցու հիմք դրեցին:
Քաղկեդոնականության ընդունումը, որ այդպիսի ծանր հետեւանքներ ունեցավ, երկրի ողբալի վիճակը, առաջացած տարիքն ու հիվանդությունները, հայրենիքի նկատմամբ բարձր պատասխանատվության զգացումը հյուծեցին կաթողիկոսին, որն իր կյանքն ավարտեց օտարության մեջ՝ հեռավոր Կոստանդնուպոլսում: Միխայել Ասորու հաղորդմամբ՝ նա «ննջեաց ուղղափառ խոստովանութեամբ», եւ նրա մարմինը մեծ պատիվներով հողին հանձնվեց ուղղափառների կողմից: Մանրամասնությունները չեն պահպանվել, ուստի անգամ հայտնի չէ, թե նա որտեղ թաղվեց: Հովհաննես Բ Գաբեղյանը մահացավ, հավանաբար, 574 թվականի սկզբներին: Վարդան Մամիկոնյանը ստիպված եղավ բյուզանդական ծառայության անցնել, չնայած՝ եկեղեցական հաղորդությունից իրեն հեռու էր պահում: Բյուզանդա-պարսկական հաշտությունը, որ Հուստինոս Բ-ն կնքեց 45 հազար ոսկի պարսից արքունիքին տուգանք վճարելու ճանապարհով, նշանակալից ժամանակով կաշկանդեց մեծ հայրենասերի գործունեությունը, որին, ըստ երեւույթին, մեծապես վհատեցրել էր Հայոց հայրապետի՝ իր մեծ աջակցի մահը: